چرا نام حضرت علی(ع) در قرآن مجید نیامده است.؟

پاسخ جامع و تفصیلی این سوال را از زبان دکتر مجید معارف، استاد دانشگاه تهران بخوانید:   "این اشکال برای کسانی که نسبت به روش قرآن در طرح مباحث گوناگون اعتقادی، اجتماعی، و تاریخی بدون اطلاع هستند، مطرح می‌شود. آنان علاوه بر این آیات، قرآن را جدا از شرایط تاریخی عصر نزول، اسباب نزول آیات و نیز قرائن متصله و منفصله تفسیری، مورد توجه و احیانا تفسیر قرار می‌دهند، که در نتیجه به ظاهر، اشکالی به این بحث وارد می‌شود. .

اما اگر در صورتی که اولا به سبک و روش قرآن در طرح بسیاری از مطالب خود به شکل اجمالی توجه شود و ثانیا مبنای قرآن جهت روشن کردن مطالب اجمالی مدنظر قرار گیرد، آن وقت اشکال یاد شده دفع و مشخص می‌شود که حقایق قرآن برای طالبان حقیقت به شکل کاملا مطلوب بیان شده است.

مصداق ناس در عبارت قرآنی «وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» کسانی جز منافقان درون جامعه اسلامی نبوده‌اند که با حساسیت فراوان تحولات اجتماعی را دنبال کرده و نگران رهبری جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر(ص) بوده‌اند و پیامبر اسلام(ص) در معرفی حضرت علی(ع) به جانشینی خود، از مخالفت گروه دیگری غیر از آنان واهمه نداشته است.

در تفسیر این آیات می بایست دو مساله مورد توجه مخاطبان آیات الهی واقع شود، مسئله اول این‌که قرآن کریم در بسیاری از زمینه‌ها از جمله زمینه‌های اعتقادی، اجتماعی، تاریخی و احکام عبادی به نحو اجمال سخن رانده است و دیگر آن‌که طبق نص قرآن، از جمله آیه 44 سوره مبارکه نحل و آیه 2 سوره مبارکه جمعه، رسول خدا(ص) مامور تبیین حقایق قرآن برای مردم است. ضمنا رسول خدا(ص) نیز جهت امتثال امر پروردگار با دو روش قولی و فعلی به تبیین همه آیات قرآن اقدام کرد و مطابق برخی از روایات در مسیر آموزش حقایق قرآن ده آیه ده آیه به تعلیم حقایق آیات مبادرت می‌ورزید. اگر قرار باشد که سنن قولی و فعلی رسول خدا(ص) در زمینه آیاتی چون «وَاَقِیمُواْ الصَّلاَهَ وَآتُواْ الزَّکَاهَ» یا «وَاَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَهَ لِلّهِ» حجت واقع شده و مسلمانان اقامه نماز، پرداخت زکات و برگزاری حج و عمره خود را بر اساس آن تنظیم کنند، چرا قول و فعل رسول خدا در تعیین مصادیق اهل بیت(ع) در آیه تطیهر یا تبیین مفاد «ما انزل الیک» در آیه تبلیغ مورد توجه قرار نگیرد؟ آیا می‌توان حجیت قول و فعل رسول خدا(ص) را تنها محدود به آیات معینی از قرآن دانست؟ یا آن‌که احادیث وارده در زمینه رفتار رسول خدا(ص)، درباره آیات تبلیغ، اولواالامر و تطهیر از قوت و شهرت کمتری برخوردار است؟ که هرگز چنین نیست. این استدلالی است که امام صادق(ع) در پاسخ سوال ابوبصیر به کار بردند و او را قانع کردند. در این حدیث ابوبصیر از امام صادق(ع) سوال می‌کند: «آیه «اَطِیعُواْ اللّهَ وَاَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَاُوْلِی الاَمْرِ مِنکُمْ » درباره چه کسانی نازل شد؟ امام(ع) فرمود: این آیه در شان علی(ع) و دو فرزندش حسن(ع) و حسین(ع) نازل شد. ابوبصیر می‌گوید: باز از حضرت سوال کردم که مردم می‌گویند، از چه جهت خداوند نام علی(ع) و خاندانش را نبرده است؟ امام صادق(ع) فرمود: در پاسخ به مردم بگویید: دستور نماز خواندن بر رسول خدا نازل شد، در حالی که سخنی از سه رکعت و چهار رکعت در میان نبود، و این رسول خدا(ص) بود که رکعات نماز را تفسیر کرد. دستور پرداخت زکات نازل شد، اما در آن نیامده بود که از چهل درهم یک درهم بپردازید، و این رسول خدا(ص) بود که نصاب زکات را تفسیر کرد. دستور حج نازل شد در حالی که در آن نیامده بود که هفت نوبت طواف کنید، و این رسول خدا(ص) بود که مراسم طواف را تفسیر کرد.» امام صادق(ع) در ادامه حدیث می‌فرمایند: «بر همین پایه فرمان خدا نازل شد که از خدا و رسول خدا(ص) اطاعت کنید و نیز از آنان که از بین شما صاحبان امر باشند. که مصداق آن درباره علی(ع) و حسن(ع) و حسین(ع) ثابت و پابرجا ماند؛ زیرا در ارتباط با این دستور بود که رسول خدا(ص) فرمودند: هر مومنی که من سرپرست و مولای او هستم، علی مولا و سرپرست او خواهد بود. و باز فرمودند: به شما مومنان سفارش می‌کنم که از کتاب خدا و خاندان من جدا نشوید که من از خدا خواسته‌ام که میان قرآن و خاندانم جدایی نیفکند تا قیامت که بر حوض کوثر آنان را به من ملحق می‌سازد و خداوند پذیرفت. بدانید که اگر رسول خدا(ص) لب فرو می‌بست و خاندان خود را معرفی نمی‌کرد، خاندان فلان و بهمان مدعی می‌شدند که ما صاحب‌الامر شماییم.»  مصداق ناس در عبارت قرآنی «وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» کسانی جز منافقان درون جامعه اسلامی نبوده‌اند که با حساسیت فراوان تحولات اجتماعی را دنبال کرده و نگران رهبری جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر(ص) بوده‌اند و پیامبر اسلام(ص) در معرفی حضرت علی(ع) به جانشینی خود، از مخالفت گروه دیگری غیر از آنان واهمه نداشته است علاوه بر این پاسخ، می‌توان به مصلحت‌های دیگری که در عدم ذکر نام امامان(ع) در آیات قرآن است استناد داد. آیات قرآن، اخبار و حوادث عصر رسول خدا(ص) و معرفی اشخاص و جریان‌ها را به گونه‌ای گزارش کرده تا حساسیت خاصی جهت تحریف و از بین بردن قرآن به وجود نیاید و همین موضوع یکی از دلایل عدم ذکر اسامی شخصیت‌های متعالی و در نقطه مقابل شخصیت‌های مذموم از منافقان و جز آن است. ضمنا روش قرآن در بیان مسائل اجتماعی، تاکید بر طرح اوصاف و ویژگی‌های افراد و جریان‌های موثر است تا معرفی صریح اشخاص و مصادیق هر جریان. قرآن با طرح اوصاف و ویژگی‌های افراد و جریان‌ها، فرصتی را برای مخاطبان خود فراهم می‌آورد که به تطبیق آن ویژگی‌ها بر خود اقدام کنند. به عنوان نمونه در شرایطی که بر اساس تفاسیر معتبر مصادیق ابرار در سوره دهر یا انسان، علی(ع) و فاطمه(س) هستند، با این وجود با بیان ویژگی‌های این نیکوکاران، این امکان وجود دارد که هر کس بتواند به روش آنان تاسی کرده و به تدریج در مصادیق ابراز قرار گیرد. زمخشری نخست شان نزول آیه را که درباره علی(ع) است، نقل کرده و سپس می‌نویسد: «اگر کسی بگوید چگونه صحیح است که آیه در شان علی(ع) نازل شده باشد، در صورتی که لفظ الذین به صورت جمع به کار رفته است؟ می‌گویم این آیه با آن‌که درباره یک فرد نازل شده است، اما لفظ جمع به کار رفته تا آن‌که سایر مردم نیز به چنین کاری ترغیب شوند و به ثوابی مانند ثواب علی(ع) دست یازند». البته سخن زمخشری سخن بسیار درستی است جز آن‌که تاریخ سراغ ندارد که پس از علی(ع) کس دیگری در حال رکوع به انفاق مال خود دست زده باشد. به عقیده مفسران شیعه در آیه تبلیغ نکات مهمی وجود دارد که ارتباط این آیه را با موضوع جانشینی علی(ع) قطعی و مسلم می‌کند. که به برخی از این نکات اشاره کوتاهی می‌کنیم. نکته اول این‌که در آیه تبلیغ به مسئله مهمی اشاره شده است که اگر پیامبر(ص) آن‌را به گوش مرد نرساند، رسالت پروردگار را ابلاغ نکرده است. به عبارت دیگر این مسئله چیزی معادل اصل نبوت و رسالت پیامبر(ص) بوده است که در صورت عدم ابلاغ آن اصل رسالت ناقص می‌شده است؛ چرا که می‌فرماید: «وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ »؛ یعنی اگر این کار را نکنی رسالت او را ادا نکرده‌ای. این مسئله چیزی از قبیل نماز، روزه، حج و سایر عبادات اسلامی و یا اعتقادات دینی مثل توحید و معاد نبوده است؛ زیرا آیه تبلیغ در سوره مائده قرار دارد و سوره مائده در شمار آخرین سوره‌هایی است که بر رسول خدا(ص) نازل شده و حتی طبق برخی از روایاتی که در تفاسیر شیعه و سنی آمده است، آخرین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شد و تا این تاریخ برای مردم علاوه بر معرفی اصول اعتقادی؛ مانند توحید، نبوت و معاد، تمام احکام عبادی و مسائل حلال و حرام نیز نازل شده و به مردم ابلاغ شده بود. به طوری که بعدها عایشه در حدیثی خطاب به مسروق گفت: «اگر کسی برای تو نقل کند که حضرت محمد(ص) حکمی از آن‌چه خدا بر او نازل کرده است را کتمان ساخته، او دروغ گفته است».

زمخشری نخست شان نزول آیه را که درباره علی(ع) است، نقل کرده و سپس می‌نویسد: «اگر کسی بگوید چگونه صحیح است که آیه در شان علی(ع) نازل شده باشد، در صورتی که لفظ الذین به صورت جمع به کار رفته است؟ می‌گویم این آیه با آن‌که درباره یک فرد نازل شده است، اما لفظ جمع به کار رفته تا آن‌که سایر مردم نیز به چنین کاری ترغیب شوند و به ثوابی مانند ثواب علی(ع) دست یازند».

این مسئله به گونه‌ای بود که رسول خدا(ص) در ابلاغ آن واهمه داشت و نگرانی‌ها و ملاحظاتی را مدنظر قرار داده بود؛ لذا خداوند با پیام «وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» حمایت خود را از پیامبر(ص) اعلام کرد و در ابلاغ آن مسئله از سوی حضرتش دستور قطعی داد. کسانی که رسول خدا(ص) نگران مخالفت و احتمالا شورش آن‌ها بوده است مشرکان قریش نبوده‌اند؛ چرا که در این زمان، پیامبر(ص) بر جزیرهالعرب سیطره داشت و با برچیده شدن بت‌‌پرستی در سال هشتم هجری، دیگر اثری از نفوذ و قدرت مشرکان بر جای نمانده بود. آنان نیز از مخالفان پیامبر(ص) از اهل کتاب نبوده‌اند؛ چرا که در پایان عمر رسول خدا(ص) اهل کتاب نیز قدرت و نفوذی در عربستان نداشتند. به خصوص که یهودیان در نبردهای مختلف خود با مسلمانان قلع و قمع شدند و نفوذ آن‌ها از عربستان برچیده شد. مصداق ناس در عبارت قرآنی «وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ» کسانی جز منافقان درون جامعه اسلامی نبوده‌اند که با حساسیت فراوان تحولات اجتماعی را دنبال کرده و نگران رهبری جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر(ص) بوده‌اند و پیامبر اسلام(ص) در معرفی حضرت علی(ع) به جانشینی خود، از مخالفت گروه دیگری غیر از آنان واهمه نداشته است. مسئله ولایت و رهبری امت اسلامی پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) و معرفی مصداق آن؛ یعنی حضرت علی(ع) بوده است که حساس‌ترین قضیه در آن شرایط بود. از آن‌جا که امامت و رهبری، اصلی در طول نبوت و رسالت به شمار می‌رود، خدای متعال به رسول خود اخطار کرد که اگر این کار را انجام ندهی رسالت خود را انجام نداده‌ای. پیامبر گرامی اسلام(ص) با مقدمه‌های مناسبی که در حدیث غدیر وجود دارد همانند «ایها الناس من اولی الناس بالمومنین من انفسهم» به انجام رسالت الهی خود مبادرت ورزید.